Anita Verwoest.
Eind vorig jaar kwamen we met zo’n 25 mensen vanuit ‘Wijdekerk in de Randstad’ samen voor de vertoning van de film 1946, The Mistranslations That Shifted Culture, ‘What if the word homosexual was never in de Bible?’. Eerder schreef ik voor Wijdekerk al een recensie over deze toonaangevende documentaire. In het kort: de documentaire vertelt het verhaal van de vertaalfout die in 1946 is gemaakt door de Revised Standard Version (RSV), waarbij twee Griekse woorden, de taal waarin het Nieuwe Testament geschreven is, worden vertaald met homosexuals. Niet terecht, zeggen de documentairemakers en een groot aantal bijbelwetenschappers. Begin jaren zeventig is de RSV daarom aangepast en zijn die woorden vertaald met sexual perverts. Maar nog steeds gebruiken vooral orthodoxe kerken dit woord om LHBTIQ+ mensen mee om de oren te slaan en hen uit te sluiten en te veroordelen, terwijl de teksten hierover in de Bijbel altijd gaan over onderdrukking, schandknapen, tempelprostitutie, etc.
Na de documentaire volgde een lezing door Kris Halliday uit Australië. Kris heeft de afgelopen 15 maanden gewerkt als pastor bij het Leger des Heils in Amsterdam. Als gay christen en voorganger vertelt hij over zijn eigen reis van de afgelopen jaren. Over de schade die kerken en gelovigen vaak toebrengen aan queermensen en manieren waarop we écht een veilige en inclusieve geloofsruimte aan hen kunnen bieden. In zijn betoog doet Kris vooral een oproep aan bondgenoten van LHBTIQ+-personen. Met name zij kunnen binnen hun geloofsgemeenschap een lans breken voor deze groep en voor hen op de bres staan. Dit geldt speciaal voor het geven van de juiste informatie over wat de Bijbel zegt over queermensen. Veel aannames van, vaak orthodoxe christenen, over LHBTIQ+-personen blijken namelijk niet te kloppen. Er is nog steeds veel onwetendheid binnen de kerk over dit onderwerp. Vooral vanwege foute vertalingen (zie genoemde documentaire) en verkeerde interpretatie van de Bijbel. Hierdoor is er veel schade toegebracht aan queermensen en worstelen veel van hen met trauma’s die door de kerk of gelovigen zijn ontstaan.
De Eunuch in de Bijbel
LHBTIQ+ mensen zijn van alle tijden. In de Bijbel lezen we in Handelingen 8 bijvoorbeeld het verhaal van de Eunuch en Filippus. Eunuchen waren mannen die gecastreerd waren. Zij hadden dit zelf gedaan of het werd hen opgedragen om geen bedreiging te vormen voor bijvoorbeeld een harem waar zij voor zorgde. Ze waren, zoals we het vandaag de dag zouden noemen, genderdivers of gender-niet-conform. Eunuchen werden gerespecteerd en hadden grote verantwoordelijkheid in de samenleving. Zij werkte vaak voor koningen en voorname mensen, omdat ze als zeer betrouwbaar geacht werden. Ook in pre-gekoloniseerde beschavingen leefden veel queermensen.
In Samoa leefden bijvoorbeeld de fa'afāfine. De term fa'afafine kun je vertalen als ‘op de wijze van een vrouw’. Ze waren als man geboren, maar gedroegen zich op verschillende wijze als vrouw. De fa'afāfine waren erg geliefd en volledig geïntegreerd en geaccepteerd als onderdeel van de Samoaanse samenleving. Zij hadden vaak als speciale taak om voor de kinderen te zorgen.
In Noord Amerika had je de two-spirit mensen. Dit waren mensen die zowel vrouwelijke als mannelijke kenmerken hadden. En op de Tiwi eilanden in Australië woonde de grootste transgender gemeenschap van Australië.
Maar nu even terug naar de Eunuch uit het Bijbelverhaal. Als we het verhaal van de Eunuch lezen, zien we dat de Eunuch terugkwam uit Jeruzalem om God te aanbidden. Dit betekent dat hij God kende en Hem aanbad. Interessant is dat Filippus totaal geen vragen stelt over het geslacht van de Eunuch. En ook de engel die tot Filippus sprak, repte hier met geen woord over. Filippus zag geen genderanomalie; hij zag een mens die hongerig was naar Gods Woord, die het waard was om de liefde van Christus te ontvangen en volledige inclusie en deelname in het lichaam van Christus te ervaren. We lezen dat de Eunuch met de geschriften worstelde, omdat hij niemand had die hem de schriften kon of wilde uitleggen. Is dit ook vaak niet hoe queermensen zich voelen? Waar horen wij thuis? Wie is er voor ons en wie wil ons de schriften uitleggen? Daarom stuurt God Filippus naar de Eunuch die hem het goede nieuws over Jezus Christus vertelt. Het nieuws is mindblowing voor de Eunuch. Hij neemt het goede nieuws aan en vraagt aan Filippus direct of hij hem wil dopen. Om zo in volledige gemeenschap, volledige acceptatie en deelname toe te treden tot de kring van gelovigen. Nergens lezen we een ‘ja, maar …’, een ‘Jezus houdt van jou, maar je kunt geen volledig lid zijn vanwege je genitaliën, of de manier waarop en met wie je intimiteit deelt’. Filippus doopt de Eunuch die zijn weg vervolgt met blijdschap (Handelingen 8:39). De vreugde van de Eunuch bestaat niet alleen uit vreugde over zijn doop, maar ook uit vreugde van het vinden van acceptatie, van gezien en gehoord worden. Het is de vreugde van het ontdekken van een God die niet discrimineert, een God die het rijke tapijt van de menselijke ervaring viert. Dit stelt ons voor een grote uitdaging?
Religieus trauma en de gevolgen
Religieus trauma ontstaat door vele dingen. Het kan een gebeurtenis zijn, relaties of omstandigheden binnen of verbonden aan religieuze overtuigingen. Of praktijken en/of kerkstructuren, die door een individu op een manier wordt ervaren die overweldigend, verstorend is of langdurige gevolgen heeft voor zijn fysieke, sociale, mentale, emotionele en spirituele welzijn. Terwijl veel trauma’s ontstaan door een enkel incident, is religieus trauma waarschijnlijker opgebouwd door langdurige blootstelling aan boodschappen die de mentale gezondheid ondermijnen. De meeste artsen, maatschappelijk werkers en psychologen zijn zich bewust van het trauma dat religie kan veroorzaken. Dit geldt vooral voor queermensen, die vaak het onderwerp zijn van controverse en isolatie in religieuze kringen.
Voor veel mensen komt religieus trauma voort uit de houding van “ik hou van de zondaar, maar ik haat de zonde”. Dit terwijl ze helemaal geen liefde tonen! Daarnaast zijn het vaak de kleine opmerkingen, grappen, uitzonderingen of het ontbreken van zichtbare welkom uitingen die een omgeving van cumulatieve stress en gebrek aan veiligheid creëren. Kris benadrukt dat queermensen vaak niet opgroeien als zichzelf, maar hun authenticiteit opgeven om vernedering en veroordeling te minimaliseren, waarbij ze bedreven worden in onbewuste risicobeoordeling: Is mijn nieuwe baas homofoob? Of kan de dronkaard op straat gewelddadig worden? Of zal de predikant van de kerk me naar de hel veroordelen of me naar therapie verwijzen? De meeste schade die wordt veroorzaakt lijkt vaak te ontstaan in de lokale kerk of gemeente. Een recente studie geeft aan dat men denkt dat slechts 29% van hun kerk queermensen welkom zou heten. Slechts 16,7% gelooft dat hun gemeente liefdevol zou zijn voor deze groep. Ook opvallend is dat bijna een op de drie personen gelooft dat leden van hun kerk denken dat LHBTIQ+ zijn zondig is, ongeacht specifiek gedrag.
Deze negatieve ervaringen door de kerk hebben diepe, langdurige gevolgen voor de psychologische, sociale en spirituele gezondheid van queermensen. De stress die zich opstapelt bij queermensen als onderdeel van een onderdrukte minderheid binnen een denominatie, stapelt zich in de loop van de tijd op en heeft significante gevolgen. Trauma produceert psychologische veranderingen bij mensen, een verhoogde hormonale stressactiviteit en hypervigilantie, zodat ze niet langer kunnen verwerken wat relevante en irrelevante informatie is.
Is jou kerk trauma-geïnformeerd?
Dit klinkt allemaal heel treurig en depressief. Maar het is vaak werkelijkheid voor queermensen. Dit terwijl de kerk juist een plek zou moeten zijn van genezing en acceptatie. Terwijl Jezus juist is gekomen om dat juk weg te nemen, plaatsen we als kerk vaak een zwaar juk op queermensen. Het wordt tijd dat dit verandert en dat we hier wat aan doen! Wat we in ieder geval moeten doen is als kerk en gelovigen erkennen dat religie, de kerk (en mensen) schade hebben veroorzaakt aan queermensen. De Bijbel en gebed zijn vaak gebruikt als wapen, in plaats van als liefde en hoop. Laten we ons daarom inzetten om veilige en liefdevolle plaatsen te creëren. Dit kunnen we onder andere doen door het bieden van voorspelbaarheid en veiligheid. Door van tevoren te communiceren hoe we als kerk of gemeente denken c.q. omgaan met queermensen. Kerken kunnen zich daarvoor registreren op de kaart van Wijdekerk. Hier kunnen zij aangeven wat hun beleid aangaande LHBTIQ+ mensen is, zodat ze weten wat hen staat te wachten als ze de kerk bezoeken. Als de kerk een plek van misbruik en onderdrukking is geweest, dan kun je als kerk niet verlangen dat queerchristenen hier blijven. En voor queermensen: Speel geen rol meer, wees echt en omring je met mensen die voor en met je zijn in plaats van tegen je. Onderzoek of je kerk trauma-geïnformeerd is, of je kerk veilig voor je is. Kan je bijvoorbeeld queervrienden meenemen? Zorg dat je mensen hebt waar je je veilig bij voelt, die je helpen te onderzoeken waar en hoe je God kunt vinden. En mocht dit niet zo zijn in je eigen kerk, zorg dan dat je een veilige community elders vindt.
Bondgenoten
Hoe kunnen wij als bondgenoten en queermensen vandaag de dag een Filippus voor LHBTIQ+ mensen zijn, die vaak te maken hebben met trauma’s door en vanuit de kerk? Helaas kunnen we onze kerken niet van de ene op de andere dag veranderen. Maar we kunnen als bondgenoten de kloof samen met queermensen wel overbruggen. Wees die persoon, wees die Filippus! Laten we samen een taal bouwen die hoopvol is en opbouwt. Kris noemt het voorbeeld van een oudere officier in het Leger des Heils die onlangs uit de kast kwam. Het was een pijnlijke scheiding en hij nam daarmee het risico om zijn officierstitel te verliezen. Maar hij wilde zich niet langer verbergen. Hij noemde het uit de kast komen een “heldenreis”. Hij kon eindelijk ademen en vrij leven. Als je hier niet kunt ademen of jezelf kunt zijn, dan hoor je daar niet thuis.
Kris noemt als voorbeeld het Britse TV programma RuPaul's Drag Race, een talentenjacht voor dragqueens. Daarin motiveren de juryleden hun kandidaten om vollere, diepere, rijkere en authentieke versies van zichzelf te worden. Treurig is dat alle kandidaten, zonder enige uitzondering, trauma in de kerk hebben meegemaakt, werden onderdrukt, of moesten doen alsof. Stel je voor dat in plaats daarvan iemand zou vertellen dat zijn of haar geloof juist heeft geholpen om trauma te overwinnen.
Ooit bad Kris zelf het gebed of hij alsjeblieft ‘normaal’ mocht worden. Dit terwijl God zijn gebed allang had beantwoord. Hij was al die tijd al normaal, precies zoals hij bedoeld was. Weet als queermens dat je een gave aan de wereld bent, geaccepteerd en geliefd. En mocht je dit inmiddels omarmd hebben: wees dan ook die Filippus voor iemand anders. Of om met de woorden van de jury van RuPaul's Drag Race te eindigen: ‘Als je jezelf niet kunt liefhebben, hoe in godsnaam ga je dan iemand anders liefhebben. Kan ik hier een amen op krijgen!’
De presentatie wordt afgesloten met een korte spoken word video door Will Small, vriend en bondgenoot van Kris. Eens een opponent, maar nu een bondgenoot van queermensen. We zijn er allemaal stil van. We sluiten de avond af met een hapje en een drankje en praten nog wat na over de inspirerende avond. Genoeg stof om nog lang over te denken.
Nawoord
Helaas vertrekt Kris de dag na de presentatie weer naar zijn thuisland Australië. Maar wat een bijzondere man. Ik zal zijn woorden nooit vergeten. Als bondgenoot heeft het mij in ieder geval geïnspireerd om alles in het werk te stellen om mij in te zetten voor mijn queerbroeder of zuster. Doe je mee?
Comments